 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
| Informator historyczny miasta i parafii Olesno Åšl.Andrzej Pawlik | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wygląd miasta w II połowie XVIII wieku: Olesno zajmowało trapezowaty obszar o pow. ok. 8,8 ha; obwód miasta wynosił ok. 1320 m, a jego środek zajmował stosunkowo duży rynek o wymiarach 65 x 70 m; rynek miał kształt prostokąta i był przesunięty nieco w kierunku pn.-zach.; z 3 stron miasto otoczone było umocnieniami, a tworzyły je: od pn.-zach., pd. i pd.-zach. mur o wysokości 2 – 3 m, od wsch. resztki palisady i wał ziemny, a od pn.-wsch. naturalną osłonę stanowiło szerokie rozlewisko rzeki Pisarki, od zach. naturalną przeszkodą był duży staw częściowo zabezpieczony palisadą; Olesno otoczone było fosą (od pd.-wsch. i pn.-wsch. podwójną); w dwóch miejscach do murów miejskich przylegał las; miasto posiadało 2 bramy: Pn. (Gorzowską znajdującą się w odległości ok. 80 m od pn.-zach. narożnika rynku) i pd. (Opolską, Czerwoną oddaloną ok. 100 m od pd.-zach narożnika rynku); obok Bramy Południowej znajdowała się czerwona sześciopiętrowa wieża – katownia, którą w 1805 rozebrano do połowy, a w 1823 zburzono zupełnie; Brama Północna rozebrana została w 1815; od pd. do miasta przylegało Wielkie Przedmieście, na którym znajdował sie mały staw i młyn wodny; po przeciwnej stronie miasta (pn.) położone było Małe Przedmieście, na terenie którego znajdował się kościół p.w. Ciała Chrystusowego, przytułek dla biednych i samotnych oraz młyn wodny; domy były przeważnie drewniane, rzadko dwupiętrowe, tylko 6 z nich pokrytych było dachówką, pozostałe gontem lub slomą , prawie wszystkie ustawione były szczytowo; w 1782 w mieście znajdowało się 157 domów, a na przedmieściach 91, natomiast w 1787 – 131 w mieście i 102 na przedmieściach; Olesno posiadało wówczas: 2 bramy, 2 młyny wodne, 4 kościoły, 1 karczmę, 1 manufakturę, 6 foluszy i 2 latarnie. <<<powrót | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Handel: w średniowieczu sprowadzano do Olesna: sól, wełnę, śledzie, ołów, łój, wosk, miód, skóry i konie, wywożono – wyroby tkackie, płóciennicze, kowalskie, kapelusznicze, bydło, karpie, później środki lecznicze i zabawki; w XVIII w. każdego roku odbywały się 2 wielkie (tygodniowe) targi – przed Bożym Narodzeniem i od Niedzieli Palmowej, oprócz nich organizowano dwa mniejsze, urządzano również 4 targi bydła rocznie (w uroczystość MB Gromnicznej, Niedzielę Palmową, Boże Ciało i św. Michała), transakcje przeprowadzano na rynkach – centralnym, na którym ustawione były ławy, kramy i stragany kupców, Solnym oraz Garncarskim, ryby sprzedawano tylko na wydzielonej ulicy (nazywanej Rybną), dwa razy w roku miejscem handlu była także okolica kościoła św. Anny, gdzie znajdowało się kilkanaście straganów otwieranych przed 26 lipca; od 1845 targi odbywały się w każdy poniedziałek, a po 1945 w każdy wtorek; obecnie handluje się od poniedziałku do soboty. <<<powrót | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Militaria: 1745 kwatera dwóch szwadronów huzarów z pułku Działdowo nr 6 oraz fizylierów z pułku Brunszwik nr 39, od ok. 1767 miasto garnizonowe – siedziba eskadronu husarii 3 regimentu, obsadzone wojskiem do 1797, następnie 1804 – 06, od 1811 kwatera 11 kawalerii Górnośląskiego Regimentu nr 23, od 1868 siedziba sztabu I Batalionu Regimentu Krajowego nr 63, 1870 – 71 siedziba I kompanii regimentu nr 23, 1867 – 70 siedziba 3 i 5 eskadronu 15 regimentu dragonów, 1871 – 1914 siedziba sztabu I Batalionu 4 Górnośląskiego Regimentu nr 68; 1680 zał. bractwa kurkowego, 1818 przy ul. Dobrodzieńskiej urządzona została strzelnica (dotychczas zawody strzeleckie odbywały się pod wałami, koło dawnej gazowni – „dolinka“ w parku), 1853 pożar strzelnicy, 1854 budowa nowej strzelnicy przy ul. Opolskiej, 1926 likwidacja starej i budowa nowej strzelnicy (przy dzisiejszej ul. Wojska Polskiego). <<<powrót | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Oświata i szkolnictwo: w 1375 założona została szkoła przyklasztorna (uczono w niej czytania i pisania w jęz. łacińskim, katechizmu, śpiewu kościelnego i ministrantury, od 1764 nauka odbywała się w jęz. niemieckim i polskim, a w 1765 rozpoczęto również naukę liczenia), już w I poł. XVIII w. budynek szkolny był murowany, od 1812 była to już szkoła miejska; w 1793 założona została szkoła ewangelicka (do 1944); 1873 – 1926 seminarium nauczycielskie; 1873 – 1915 szkoła przygotowywująca do zawodu nauczyciela (działająca przy seminarium); 1861 – 1944 kupiecka szkoła dokształcająca; 1875 – 1925 szkoła powszechna dla młodzieży różnych wyznań (połączona ze szkołą ewangelicką do 1925); zawodowa szkoła rolnicza 1913 – 1944, średnia szkoła dla chłopców i dziewcząt 1906 – 1933, średnia (ogólna) szkoła – gimnazjum 1925 – 1945, 1945 – 48 państwowe liceum pedagogiczne i państwowe gimnazjum koedukacyjne (od 1948 szkoła ogólnokształcąca, od 1961 liceum ogólnokształcące), od 1977 do 1995 liceum medyczne; 1945 – 52 gimnazjum i liceum gospodarstwa wiejskiego, 1949 – 53 technikum rolnicze, od 1953 technikum rachunkowości rolnej, od 1970 do 1983 zasadnicza szkoła rolnicza (następnie również technikum rolnicze i liceum ekonomiczne), od 2000 zespół szkół ekonomicznych i ogólnokształcących; od 1946 publiczna średnia szkoła zawodowa, od 1959 zasadnicza szkoła zawodowa dokształcająca, od 1971 technikum zawodowe (następnie liceum zawodowe). <<<powrót | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Język urzędowy (stosowany): do 1327 łacina; 1327 – 1526 czeski, łacina, rzadziej niemiecki; 1526 – 1742 łacina, niemiecki, rzedziej czeski i polski; 1742 – 1945 niemiecki, rzadziej polski (do 1765), sporadycznie (do 1812) łacina; od 1945 polski. <<<powrót | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Prasa: od 1840 „Rosenberg – Kreuzburger Telegraph“ (do 1870); 26.10.1848 – 30.06.1849 „Telegraf Górnośląski“; od 1870 „Rosenberger Telegraph“, od 1873 „Rosenberger Stadtblatt“ (do 1944); 1908 – 1920 „Rosenberger Zeitung“; 22.09.1911 – 27.09.1913 „Prawda“, 1926 – 1943 „Heimatkalender des Kreises Rosenberg OS.“ (od 1939 „Rosenberger Heimatkalender“); „Głos Olesna“ od 1966; „Oleski Telegraf“ maj 1973 – grudzień 1973, styczeń 1978, lipiec 1988 – listopad 1988, następnie od lutego 1990; „Gazeta Oleska“ maj – sierpień 1990, „Samorządowa Gazeta Oleska“ maj – listopad 1992, od lutego 1992 „Rosenberger Nachrichten“, od 2001 „Oleska Gazeta Powiatowa“. <<<powrót | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Szpitale: pierwotnie altaria p.w. św. apostołów Filipa i Jakuba oraz Doroty dziewicy i męczennicy (przytułek dla chorych, biednych, starszych i samotnych osób) zbudowana na Małym Przedmieściu przy kościele p.w. Ciała Chrystusowego przed 1478, przebudowana przed 1533, 1642 spalona, nowy szpital zbudowany w latach 1645 – 46, 1745 zdewastowany, 1819 odnowiony, 1859 rozebrany; w 1846 na Wielkim Przedmieściu wybudowany został drewniany lazaret (zlikwidowany po 1918, w 1992 częściowo spalony, następnie rozebrany); w l. 1858 – 59 (również na Wielkim Przedmieściu) wybudowano murowany szpital miejski, który odnowiono i przebudowano w l. 1895 – 96 i 1905 (uzupełniony o kostnicę i kaplicę), 1910 ponownie odnowiony, 1945 częściowo zdewastowany, 1946 – 47 odnowiony, II poł. lat 80 ponownie odnowiony; nowy (drugi) szpital miejski zbudowany został w l. 1978 – 81. <<<powrót | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ratusz: drewniany, zbudowany przed 1450 na środku rynku, spalony przed 1450, odnowiony, 1486 spalony i odnowiony, 1578 spalony i odbudowany, 1590 spalony i odbudowany, 1624 spalony, 1625 odbudowany, 1642 ponownie spalony, odbudowany następnie w pd.-wsch narożniku rynku, 1722 spalony, 1820 – 21 odbudowany, murowany wg. projektu Gottlieba Wilhelma Kalbfleischa przez Ernesta Samuela Friebel – opolskiego architekta przy udziale oleskiego mistrza murarskiego Antoniego Winklera oraz cieśli: Bantschka i Pantscha; 1852 – 3 przebudowany i poszerzony, w 1880 dobudowano portyk z 6 kolumnami, 1927 – 30 gruntowna przebudowa wnętrz, 1931 renowacja wieżyczki, 1945 spalony, odbudowany bez wieżyczki 1949 – 52, odnowiony 1991 – 92. <<<powrót | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Figury: (na Rynku) 1. kamienny posąg Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej
wzniesiony w 1697, w 1698 poświęcony z inicjatywy augustianina Jerzego Cioska, 1845 przebudowany i uzupełniony o nową koryncką kolumnę z cokołem, odnowiony 1905, 1937, 1945 (uzupełniono głowę i ręce figury Marii, odstrzelone w styczniu
tegoż roku), 1970; 2. kamienny posąg św. Jana Nepomucena na wysokim murowanym cokole, ufundowany w 1753 przez oleskiego infułata Leopolda Labora, odnowiony 1937; (na Wielkim Przedmieściu) 3. słup przydrożny z kapliczką (do 1943 drugi, identyczny znajdował się na Małym Przedmieściu) ustawiony w 1826 na czworobocznym cokole z dobudowaną kapliczką, renesansowa kolumna z kapitolem jońskim z wolutami pochodzi z rozebranego wówczas (1826) starego budynku klasztornego, a więc z 1660 r.<<<powrót |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Patron miasta: od 1786 św. Feliks z Cantalice. <<<powrót |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Historia parafii: przed 1226 kaplica bez stałego duchownego (?), w 1226 zbudowano kościół grodowy, w którym posługiwali księża diecezjalni, w 1335 ustanowiono archiprezbiterat oleski (siedziba dziekana do 1784, następnie 1857 – 71 i od 1902), w 1353 z fundacji wrocławskiej sprowadzeni zostali augustianie (twierdzenie o sprowadzeniu zakonników ze wsi Zarzyska = Skrosko jest błędne, gdyż w miejscowości tej nigdy nie założono zgromadzenia augustianów, a jedynie była ona własnością wrocławskiego klasztoru kanoników regularnych), którzy w 1374 roku przejęli prawo patronatu nad parafią i kościołem w Oleśnie, utworzona w 1374 prepozytura obsadzona została przez 5 braci z prepozytem (proboszczem) na czele, zakonnicy ci otrzymali liczne dobra (m.in. od 1354 staw rybny, młyn wodny i łąki) oraz prawa (m.in do wyszynku piwa), które w 1375 zatwierdzone zostały przez biskupa wrocławskiego, w 1400 parafia posiadała 18 filii, a w 1687 – 16, w 1486 kościół p.w. Ciała Chrystusowego wraz z altarią na Małym Przedmieściu podporządkowano zakonowi augustianów, na pocz. XVI w. olescy zakonnicy odmówili utrzymania organisty (spór rozstrzygnięto na korzyść organisty w 1529 r.), w 1598 sprzedane zostały: staw, łąki, młyn, czynsze i dochody z wyszynku piwa oraz gorzałki, które od XIV w. należały do parafii, w 1641 parafia uzyskała prawo wyboru proboszcza bez ingerencji przedstawicieli władz we Wrocławiu, 1730 – 1779 siedziba prałata, 1752 – 1755 siedziba infułata, od 1730 zakon posiadał własny herb (tarcza podzielona na 4 pola, w których symbole: góra z różą i krzyż powtarzają sie po przekątnych; 5 pole umieszczone w środku pozostałych przedstawia płonące serce św. Augustyna), w 1770 zlikwidowano zbankrutowany zakon, w 1801 zmarł ostatni augustianin, 1801 – 1818 parafia zarządzana przez administratorów – księży świeckich, od 1818 parafia świecka, w 1862 sprowadzone zostały do Olesna Siostry Franciszkanki Szpitalne posługujące chorym i ubogim, od 1935 parafia p.w. Ciała Chrystusowego („Corporis Christi“, wcześniej p.w. św. Michała Archanioła, od 1945 „Bożego Ciała“), w 1990 z inicjatywy prywatnych fundatorek do Olesna sprowadzone zostały Siostry Albertynki. <<<powrót | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||